بررسی دروس املاء و انشاء
بررسی دروس املاء و انشاء
وارائه راهکارهایی جهت تقویت آنها
مقدمه
املا يكي از مواد درسي مهم در برنامه ي آموزش رسمي كشور بوده واز اركان مهم زبان آموزي در دوره ي ابتدايي است ،و مهمترين هدف آن آموزش صحيح نوشتاري كلمه ها وجمله هاست.از آموخته هاي املا فراگيران در سراسر زندگي در قالب ارتباط نوشتاري استفاده مي كنند. چنانچه ارتباط نوشتاري بين افراد با غلط املايي همراه باشد ارتباط زباني بين آنها به خوبي بر قرار نخواهد شد
نظام نوشتاري فارسي به جهت ويژگي ها و خصوصيات خاص خود از جمله حروف مختلف در مقابل يك صدا،دندانه ،نقطه و اتصال و انفصال.... نيازمند توجه خاص براي آموزش نوشتن (املا) مي باشد.
املا نيز همانند درس هاي ديگر داراي دو بعد مي باشد:
الف- بعد آموزشي
ب- بعد آزموني
بعد آموزشي املا در كلاس ها كمتر مورد توجه معلمان است وتاكيد عمده آنها بر آزمون املا است. اين مشكل از اين ناشي مي شود كه به روش هاي آموزشي املا در كتاب هاي مراكز تربيت معلم به صورت گذرا اشاره شده است، ودر دوره هاي آموزشي معلمان نيز به آموزش املا توجه نشده است.
کلمه املا را-بنا به تداول معمول- ديکته ميگويند که لغتي است فرانسوي(ladictee) ودر زبان انگليسي(thedictation )معادل آن است در زبان فارسي هنگامي سخن از املا ميرود،منظور درست نوشتن کلمات است وبر حسب قواعداملاودستور زبان فارسي واين همان است که هنوز هم به اصطلاح: خط وربط يا سواد فارسي يا عربي ناميده مي شود وملاک قضاوت افراد درباره سواد ومعلومات ادبي اشخاص مي گردد0(شيوه آموزش املاي فارسي ونگارش ،احمد احمدي)
اهميت املا:
اگر خط وجود نمي داشت ، اسلاف ما نمي توانستند آثار تمدن خود را به اخلاف و فرزندان بسپارند 0بي جهت نيست که گفته اند :( دانش شکاري بود ارزنده که به دام خط در افتاد و پايدار بماند (العلم صيدوالکتابه قيد)اگر خط نبود دانش وتجربه هاي بشري به وادي فراموشي ميرفت وسر از ديار عدم به در مي آورد دانش بشر با نوک قلم بر سينه سنگ سخت و سفال وچوب وپوست برخي حيوانات وسرانجام کاغذ ،به صورت نشانه هايي که مجموع انها را خط مي ناميم از گزند فراموشي در امان مانده است. ما اگر اکنون خبري از اسلاف چند هزار سال قبل خود داريم بر اثر همين پديده ارزشمند يعني خط است.باري،هر اندازه خط صحيح تر و کامل تر و دقيق تر باشد بهتر مي تواند بار معاني را به دوش بکشد و به سر منزل مقصود برساند
معاني کامل و دقيق را نمي توان به خطي ناقص و املايي نادرست به خواننده القا کرد.اهميت خط و املا در اين است که بايد بار معاني را به امانت به وي سپرد تا به مقصد برساند و چيزي نه برا آن بيفزايد و نه از آن بکاهد.(شيوه آموزش املاي فارسي و نگارش/احمد احمدي)
لزوم املا:
لزوم دانشتن املا از چند جهت است
1.براي القاي مفاهيم يا موضوعي بر ديگران و اداي منظور به املا نيازمنديم.زيرا کلمات نادرست نمي توانند معاني را به خوبي ادا کنند.
2. براي يادداشت کردن تقريرات معلم در کلاس درس و بخصوص در سالهلي بالاتر و دبيرستان ها و دانشکده،دانشجويان احتياج دارند مطالب استاد را دقيق و صحيح بنويسند
3. بيشتر مشاغلي که افراد تحصيل کرده دارند به صحيح ودقيق نوشتن احتياج
دارند.مانند:منشيگري،خبرنگاري،معلمي .و نويسندگي ...
4.لازمه درست نوشتن مطالب توجه همه جانبه به مطالب مقدم وموخر جمله و معني آن است.بنابراين فراگيران کم کم در درس املا به تمرکز قواي دماغي عادت مي کنند.
5.القاي معاني،به خصوص معاني اخلاقي در املا به سادگي امکان پذير است. 6. درس املا به دروس ديگر مانند:قرائت،انشاو دروس اجتماعي و ديني کمک مي کند.وقتي فراگيران تلفظ درست لغات را از معلم شنيدند و آن را به خاطر سپردند،در دروس ديگر مي توانند از اين اطلاعات بهره گيري کنند.
7. درست شنيدن و ديدن و نوشتن مطالب به پرورش حس بينايي و شنوايي کودکان کمک مي کند و بخصوص هماهنگي دقيقي که بايد بين چشم و گوش و دست در موقع نوشتن ديکته برقرار باشد بعد ها بصورت مهارت و عادت مفيدي در مي آيد.
8. نوشتن و نوشته هر فرد مانند گفتار و کردار او نماينده شخصيت اوست.
چند اصل کلي در تعليم درس املا:
- هدف از تدريس املا آن است که دانش آموزان در درجه اول با درست نوشتن لغات و مطالبي آشنا شوند که در زندگي روزمره مورد نيازشان است يا در آينده بدان نيازمند خواهند شد.
- از بکار بردن لغاتي مهجور و دور از ذهن بايد حدالامکان پرهيز کرد.
- از راه تهيه آمارهاي مربوط به لغات به کمک محصلان مي توان لغاتي را که بيشتر در گفت وگو وزندگي اجتماعي مورد نياز است از کتاب هاي ساده و قصه ها و ... استخراج کرد سپس بر مبناي لزوم به طبقه بندي آنها در کلاس هاي مختلف پرداخت.
- منظور اين نيست که واژگان به تنهايي به دانش آموزان تعليم داده شود،بلکه منظور اساسي اين است که موارد استعمال لغات مختلف در جمله هاي گوناگون با طرح هاي مختلف در نثر و نظم به کار برده و بر اثر تکرار به خاطر سپرده شود.(( زبان داني لغت داني نيست بلکه دانستن کاربد لغات است در ساختمان جمله))
اين که مقداري لغات دشوار را جدا از بافت جمله به دانش آموزان ياد مي دهند و از آنها مي خواهند انها را به خاطر بسپارند کاري است بي فايده يا کم فايده بر خلاف اصول يادگيري و روان شناسي.
جايگاه درس املا:
اين درس جزيي از مجموعه درس زبان و ادبيات فارسي است و عضوي از آن پيکره.بنابر اين تاکيد مي شود که اين مجموعه در دوره هاي راهنمايي و متوسطه به مانند دوره ابتدايي معلم واحدي داشته باشد تا مباحث متنوع قرائت فارسي،حفظ شعر،درک مطلب ،معني جملات و... در کنار درس املا که بستر مطمئن و هدايت شده است پرورده شود و درآن مجموعه و پيکره واحد،حضور اين درس و نقش فعال آن احساس شود.با چنين در هم تنيدگي و جامع نگري هدف داري است که فراگير همراه با کسب تجربه ومهارت در اشکال شنيداري ،گفتاري ، ديداري ، نوشتاري زبان به مهارت درست نويسي و تطابق صحيح شکل مطلوب کلمات با ملفوظ آنها و همچنين زيبا و سريع نويسي دست مي يابند و معلم قادر خواهد بود به موازات عرضه مطالب و محتوا هايي غني و متنوع از زبان و ادبيات فارسي دانش اموز را به درس املا فرا خواند و ضعف و قوت هايش را در اين درس بازشناسد و به وي ياد آوري کند (راهنماي درس املا/دکتر حسن داوودي)
اصول و مباني املاء
مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زير تقسيم مي شود:
1- آموزش نوشتن غير فعال ( رونويسي )
2- آموزش نوشتن نيمه فعال ( املا (
3- آموزش نوشتن فعال پايه يك ( كلمه سازي (
4- آموزش نوشتن فعال پايه دو ( جمله سازي (
5- آموزش نوشتن فعال ( خلاق ) انشا و انواع آن
با توجه به مشكل دانش آموزان که در مرحله آموزش نوشتن نيمه فعال (املا) است به آموزش املا مي پردازيم. مهارت املا نويسي به معني توانايي جانشين كردن صحيح صورت نوشتاري حروف , كلمات و جمله ها به جاي صورت آوايي آنهاست . دانش آموزان بـايـد به اين مهارت دست يابند تا بتوانند بخوبي بين صورت تلفظي كلمه ها و حروف سازنـده آن ها پيـونـد مناسبي بـرقـرار كنند بدين ترتيب زمينه لازم براي پيشرفت آنان در درس هاي جمله نويسي , انشا و به طور كلي مهارت نوشتن بهتر فراهم مي شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا بايد نكاتي را در باره صداهايي كه بوسيله معلم در قالب كلمات و جمله ها بر زبان جاري مي شود رعايت نمايند :
الف) آنها را خوب بشنوند + تشخيص دقيق كلمه + ادراك كلمه
ب) آنها را خوب تشخيص دهند + يادآوري و مجسم ساختن تصوير + بازشناسي كلمه صحيح در ذهن.
ج) آنها را درست بنويسند + نوشتن صحيح حروف سازنده كلمه + بازنويسي كلمه و توالي مناسب آنها.
درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـي دوره ابتدايي اهداف زير را در بر مي گيرد.
1- آموزش صورت صحيح نوشتاري كلمه ها و جمله هاي زبان فارسي
2- تشخيص اشكالات املايي دانش آموزان و رفع آنها
3- تمرين آموخته هاي نوشتاري دانش آموزان در رونويسي.
بديهي است با نوشتاري كه با غلط هاي املايي همراه باشد ارتباط زباني بين افراد جامعه بخوبي برقرار نمي شود . بنابراين , لزوم توجه به اين درس كاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق , امـلا نـويسي , دانـش آمـوزان را يـاري مي كند تا مهارت هاي خود را در زمينه هاي زير تقويت نمايند.
1- گوش دادن با دقت
2- تمركز و توجه داشتن به گفتار گوينده ( معلم (
3-آمادگي لازم براي گذر از رونويسي ( نوشتن غيرفعال ( جمله نويسي و انشا (نوشتن فعال(
نكات برجسته روش آموزش املاي فارسي :
1- توجه بيشتر به وجه آموزشي درس املا نسبت به وجه آزموني آن
2- انعطاف پذيري در انتخاب تمرينات در هر جلسه املا
3- توجه به كلمات به عنوان عناصر سازنده جمله هاي زباني
4- ارتباط زنجير وار املاهاي اخذ شده در جلسات گوناگون
عمده‌ترين مشکل املايي دانش‌آموزان
اولين گام براي برطرف کردن هر ضعفي شناخت ان مي باشد.اگر معلم و مربي به موقع و دقيق مشکلات دانش اموز را تشخيص دهد ،مي تواند سريع راه حل مناسب و منطقي را براي حل مشکل انتخاب در جهت بهبود وضعيت اموزشي دانش آموزان اقدام نمايد.
الف. نارسانويسي:
1- نارسانويسي به وضعيتي اطلاق مي‌شود که دانش‌آموزان قواعد نگارشي در هنگام نوشتن رعايت نمي‌کنند، تمام کلمه يا بخشي از حروف آن را نمي‌تواند هم اندازه و هم شکل طبق قواعد نگارشي بنويسد، همچنين نارسايي آموزش در مورد استثناها و قواعد نگارشي جزو اين دسته از مشکلات است.
مثل نوشتن کلمه‌ي بندگي به صورت بنده‌گي يا نوشتن کلمه‌ي خواهر به صورت خاهر و... در اين نوع اختلال دانش‌آموز کلمه را از نظر نقطه، دندانه، شکل درست حرف و... کاملاً درست مي‌نويسد تنها مشکل اين است که دانش‌آموز معيار درست نويسي کلمه و حروف آن را رعايت نمي‌کند.
2- دانش‌آموز مهارت‌هايي نظير چرخش دست در نوشتن، گرفتن صحيح مداد را به خوبي ياد نگرفته است.
3- عدم حرکت مناسب انگشتان
4- ناهماهنگي چشم و حرکت دست
5- وضعيت قرار گرفتن نامناسب دفتر و مداد به هنگام نوشتن
6- نارسايي آموزش معلم در تمرين نوشتاري حروف
7- عدم هماهنگي حواس ديداري، شنيداري و حرکتي
8- خطا در ادراک ديداري حروف و کلمات
9- فاصله‌ي نامناسب چشم به هنگام نوشتن
10- عدم توانايي کنترل دست در هنگام نوشتن
11- عدم هماهنگي کلي بدن
12- تأخير در تکلم فرد
13- پرتحرکي و بي‌قراري در هنگام نوشتن
14- ميز و صندلي‌هاي نامناسب
ب. ضعف در حافظه‌ي ديداري:
عمده‌ترين مشکل املايي دانش‌آموزان ناتواني در جايگزيني درست اين حروف مي‌باشد، علت عمده اين نوع غلط‌هاي املايي ضعف حافظه‌ي ديداري است، يعني دانش‌آموز در هنگام نوشتن املا قادر نيست تصوير درست کلمه را در ذهن خود يادآوري کند لذا در بازشناسي حروف همصدا داراي مشکل هستند.
ب. علل ضعف حافظه‌ي ديداري:
- نقص آموزش معلم
- عدم تمرين و تکرار حروف همصدا توسط دانش‌آموز
- دانش‌آموز قادر نيست تصوير کلمه را در ذهن خود تجسم کند(تجسم ذهني کلمه)
- نشناختن حروف
ج. ضعف در تميز ديداري
در اين نوع مشکل املايي، دانش‌آموز جزييات کلمه را رعايت نمي‌کند مثل از سه دندانه(س) يکي نمي‌نويسد، يا از نقطه‌ها کم و زياد مي‌کند به عنوان مثال کلمه‌ي آش، آس. همچنين ناتواني در تميز و تشخيص تفاوت يك چيز از ديگر چيزهاست نظير عدم تشخيص حروفي که داراي تصوير فضايي مشابهي هستند مانند ج به جاي چ، د به جاي ذ، ک به جاي گ و بالعکس. براساس تحقيقات انجام شده 25 درصد از مشکلات املايي دانش‌آموزان مربوط به ضعف در تميز ديداري است.
براي رفع اين مشکل مي‌توان تمريناتي از قبيل مشابهت‌ها و تفاوت‌ها انجام داد.
د. حساسيت شنوايي
برخي از مشکلات املايي از ضعف شنوايي ناشي مي‌شود در اين نوع اختلال املايي دانش‌آموز به علت ضعف شنوايي برخي از صداها را نمي‌شنود يا اينکه آن را اشتباه مي‌شنود.
پايين بودن حساسيت شنوايي عامل اصلي اين اختلال است. نمونه‌ي اين نوع اختلال:
نوشتن مسواک به صورت مسباک
نوشتن زنبور به صورت زمبور
علاوه بر اشتباه در نوشتن کلمات گاهي جا انداختن برخي از حروف و کلمات نيز از ضعف شنوايي است.
شيوه‌ي تلفظ معلم نقش اساسي دارد با تلفظ شمرده و رسا بودن صداي معلم عمده‌ي اين مشکل حل خواهد شد.
ه. عدم دقت و توجه
برخي از مشکلات املايي نيز مربوط به بي‌دقتي دانش‌آموز در دندانه و نقطه، تشديد و جايگزيني نادرست آنها و اشتباهاتي در سركش، تشديد مي‌باشد.
علل اشتباه نويسي در دندانه:
1- نا آشنايي با شکل کلي دندانه و حروف دندانه‌دار
2- نا آشنايي با نوشتن شکل دندانه در کلمه
3- اشتباه در شمارش دندانه‌هاي حروف دندانه‌دار مثل کلمه نيستند.
4- اشتباه در نوشتن شکل حروف دندانه‌دار در خط تحريري
5- نا آشنايي با قواعد خط تحريري به ويژه در اتصال حروف دندانه‌دار به برخي حروف معلمان پايه‌ي اول به ويژه در آموزش حروف دندانه‌دار، مراقب و نظارت کامل بر نحوه‌ي نوشتن دانش‌آموزان داشته باشند و با تمرين و تکرار به برخي تغييراتي که در شکل ظاهري دندانه‌ها و حروف در اتصال به حروف ديگر رخ مي‌دهد آشنا شوند و مهارت يابند.
حروف «ب، ن، ي» نماد بزرگ دندانه هستند که در اتصال به هجا يا کلمه‌ي ديگر تغيير مي‌يابند
کتاب...کتابدار، آب...آبي، توان...توانا، پهلوان...پهلوانان، موي...مويه، روي...رويه. دلايل اشتباه در نقطه‌گذاري حروف
اشتباه در نقطه‌گذاري حروف در کلاس اول معمولاً بيشتر است و به صورت‌هاي زير ديده مي‌شود:
1- کم گذاشتن نقطه
2- نگذاشتن نقطه
3- زياد گذاشتن نقطه
4- جا به جا گذاشتن نقطه
5- نامناسب گذاشتن نقطه
اشکالات مربوط به تشديد:
اشکالات مربوط به تشديد به صورت‌هاي زير در ديکته ظاهر مي‌شود:
1- جا انداختن يا ننوشتن تشديد
2- بي جا يا اضافه گذاشتن تشديد
3- جا به جا نوشتن تشديد
در يادگيري املا يک کلمه سه عامل موثر مي‌باشد:
الف. شنيدن
ب. ديدن و تجسم ذهني کلمه
ج. نوشتن کلمه
با توجه به اين سه عامل زماني دانش‌آموز کلمه را به درستي خواهد نوشت که آن کلمه را خوب بشنود و بتواند در ذهن خود آن را تجسم کند و در نهايت کلمه را بنويسد.
حرکتي در زير توالي آن توضيح داده مي‌شود:
الف. شنيدن کلمه، تشخيص دقيق کلمه، تدارک کلمه
ب. تشخيص کلمه، يادآوري و مجسم ساختن تصاوير و بازشناسي کلمه‌ي صحيح در ذهن
ج. نوشتن درست کلمه، نوشتن صحيح حروف سازنده‌ي کلمه‌ي بازنويسي کلمه و توالي مناسب آنها
به طور خلاصه مدل نگارش کلمات در املا عبارت از ادراک کلمه، بازشناسي کلمه و بازنويسي کلمه هريک از اين توالي در مدل، مربوط به يک يا چند فرآيند ذهني است، ادراک کلمه مربوط به حافظه‌ي شنيداري و تميز شنيداري است. بازشناسي کلمه مربوط به حافظه‌ي ديداري و توالي ديداري است. بازنويسي کلمه مربوط به حافظه حرکتي است.
با توجه به مطالب ارايه شده مدل آموزشي املا به شرح زير ارايه‌ي معرفي مي‌شود:
براساس مدل ارايه شده کليه‌ي برنامه‌هاي آموزشي املا بايستي به سه رکن آن يعني ادراک، بازشناسي و بازنويسي توجه کنند. بررسي نقادانه برنامه‌ي درسي املا در دوره‌ي ابتدايي مويد اين نکته است که برنامه‌هاي درسي تنها بر بازنويسي محدود بوده و دو بعد ديگر چندان مورد توجه نيست لذا برنامه‌هاي درسي املا از وجه آموزشي به وجه آزموني تبديل شده است. برنامه‌ي درسي مبتني بر اين مدل که هر سه رکن را شامل شود، براساس الگويي معرفي مي‌شود.
الگوي برنامه درسي املا:
1- انتخاب متن املا و نوشتن آن روي تخته‌ي کلاس و خواندن آن توسط دانش‌آموزان
گام اول , انتخاب متن :
در انتخاب متن املا به موارد زير توجه شود :
متن مورد نظر حاوي جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهايي خودداري شود.
كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـي تشكيل شده باشند كه قبلاً تدريس شده اند.
كلمات خارج از متن كتاب هاي درسي , از 20 درصد كل كلمات بيشتر نباشد.
علاوه بر جملات موجود در كتاب هاي درسي , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات ديگري هم در نظر گرفته شوند . - در هر جلسه از كلماتي كه در جلسات قبلي براي دانش آموزان مشكل بوده اند نيز استفاده شود تا بتوان درجه پيشرفت شاگردان را اندازه گيري كرد.
2- پاک کردن متن از تخته و قرائت آن توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش‌آموزان
معلم متن املا را از روي تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدايي بلند و لحني شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت مي كند . البته هنگام قرائت متن املا از خواندن كلمه به كلمه خودداري كرده , متن را به صورت گروههاي اسمي و فعلي يا جمله كامل قرائت مي كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معناي آن آشنا شوند . متن املا را با سرعت مناسب تكرار مي كند تا كند نويسان هم , اشكالات خود را بر طرف نماند .
3- تصحيح املا به صورت گروهي«توسط خود دانش‌آموزان»
به اين ترتيب كه معلم املاي اولين دانش آموز را در دست مي گيرد و به كمك دانش آموز كلمات ياد شده را رونويسي مي كند. سپس املاي دومين , سومين و .... در دست مي گيرد و به كمك همان دانش آموز يا دانش آموز ديگري , صورت صحيح غلط هاي املايي را روي تابلو ثبت مي كند . البته هر جا كه غلط ها تكراري اين گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام مي شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك تك املا ها را بررسي و مشكلات را استخراج مي كند . بودند جلوي اولين مورد آن يك علامت ( مثلاً * ) مي زند . در پايان با شمردن غلط ها , اشكالات املايي دانش آموزان را اولويت بندي مي كند .
4- استخراج فهرست خطاهاي ديکته‌اي
در ايـن گام معلـم با توجه به مهمترين و پر تعداد ترين اشكالات املايي دانش آموزان با بكار گيري انواع تمرينات حرف نويسي و كلمه نويسي و همچنين تمرينات كلمه سازي و جمله سازي به تقويت توان نوشتاري دانش آموزان مي پردازد .
5- تمرين، توضيح و آموزش بر مبناي عمده‌ترين غلط‌هاي املايي
توضيح اينکه غلط‌هاي املايي هر جلسه مبناي آموزشي براي جلسه‌ي بعدي املا قرار مي‌گيرد.
مهمترين محاسن اين الگو عبارت از:
الف. توجه به بعد آموزشي املا، چون در مراحل پنجگانه‌ي بالا هدف آزمون نيست.
ب. انعطاف پذيري در متن املا
ج. توجه به سه رکن برنامه‌ي درسي املا از طريق ديدن متن و خواندن و بازشناسي و يادآوري و کاهش مشکلات و خطاهاي ديکته‌اي دانش‌آموزان، به تدريج با اجراي کامل برنامه
د. کاهش اضطراب و ترس دانش‌آموزان از برنامه‌هاي درسي ديکته
ه. چون خطاهاي ديکته اي توسط خود دانش‌آموزان با راهنمايي معلم استخراج مي‌شوند، لذا دانش‌آموزان در رفع آن مصمم مي‌شوند
چون الگو بر پايه‌ي آموزش املا طراحي شده است لذا توصيه مي‌شود که از نمره دادن به دانش‌آموزان خودداري شود و ارزشيابي از کمي و عددي به کيفي تغيير يابد و اين فرآيند تا زماني ادامه يابد که غلط‌هاي املايي به حداقل برسد. نمره دادن به املا براساس اين الگو تنها در املاي امتحاني پيشنهاد مي‌شود.
نکته‌ي قابل توجه ديگر، کلاس بايستي از حالت سنتي خود به کارگاه آموزشي تبديل شود و همه فراگيران در نقش ياد گيرنده و ياد دهنده باشند و تعامل هاي بين فردي گسترش يابد. براي قرائت متن املا با توجه به اينکه متن چندين بار خوانده شده و توضيحاتي توسط معلم برآن داده شده است، توصيه مي‌شود هر بند از متن املا فقط دو بار تکرار شده و مدت زمان تقرير متن حداکثر 25 دقيقه باشد، حداکثر متن املا در هر جلسه براساس توان دانش‌آموزان و نوع متن از لحاظ دشواري کلمات و عبارات، متغير مي‌باشد.
به جهت هماهنگي مقدار متن املا در پايه‌هاي مختلف بدين شرح پيشنهاد مي‌شود:
براي کلاس اول ابتدايي در نيم سال اول 8 جمله حداکثر 35 کلمه و در نيم سال دوم 10 جمله حداکثر 40 کلمه، براي کلاس دوم ابتدايي حداکثر 10 سطر حدود 100 کلمه، براي کلاس سوم ابتدايي حداکثر 12 سطر حدود 120 کلمه، براي کلاس چهارم و پنجم ابتدايي حداکثر 15 سطر حدود 150 کلمه.
براي درک بهتر کلمات، گاهي نياز است که کلمه براي دانش‌آموزان به همراه تصوير آموزش داده شود همچنين براي تجسم ذهني يک کلمه بهتر است دانش‌آموزان آن را با انگشت خود در هوا بنويسند.
براي يادگيري بهتر مي‌توان تمرينات فرعي ديگري همچون دنباله نويسي و کامل کردن کلمات ناقص نوشته شده، تعيين تعداد حروف کلمه، تعيين تعداد نقطه‌ها، دندانه‌ها و... انجام داد.
براي تصحيح املا در اين الگو بايستي کلمات مشکل در تخته نوشته شود و سپس دانش‌آموزان با کنترل و نظارت معلم متن خود را با آن مطابقت كرده و غلط هاي خود را استخراج كنند. اين مورد مي‌تواند با عوض کردن دفاتر ديکته و يا تصحيح توسط يک عده‌ي خاص از دانش‌آموزان انجام شود. در پايان معلم به کمک دانش‌آموزان مهمترين مشکلات ديکته‌اي آن جلسه را در تخته‌ي کلاس نوشته و به دانش‌آموزان در آن مورد آموزش مي‌دهد. چنانچه وقت آن جلسه اجازه ندهد مي‌توان آموزش را به جلسه‌ي بعدي موکول کرد.
راههاي پيشنهادي براي تقويت املايي دانش آموزان ضعيف
با مطالعه اطلاعات جمع آوري شده در جلسه شوراي معلمان جهت تقويت املا با پيشنهادات متعدد همكاران مواجه شديم كه در ذيل فهرست وار آورده ايم .
- دقت به مشق ( رونويسي ) و تصحيح غلط ها و رعايت خط زمينه
- توجه به دست ورزي در دوره آمادگي
- مطمئن شدن از شناخت حروف الفباي فارسي
- بررسي دقيق تكليف شب در خانه
- توجه بيشتر به دانش آموزان كند نويس
- پرهيز از حركات اضافي موقع گفتن املا
- استفاده از دانش آموزان ممتاز براي روخواني و تكرار و تمرين در كلاس
- توجه به نوع نشستن
- استفاده از كارت تند خواني
- تركيب صامت و مصوت
- اطمينان از تلفظ صحيح حروفات توسط دانش آموزان
- تصحيح املا توسط خود دانش آموزان و . . . .
اگر معلمان درس املا را همان طور كه جدي مي گيرند روش تدريس آن را نيز مطابق با روش تدريس ها ارائه شده در كتاب هاي مراكز تربيت معلم تدريس كنند, به نظر مي رشد دانش آموزان مشكلي در اين درس نخواهند داشت. گروههاي درسي نقش عمده اي در آشنايي و يادآوري روش تدريس املا را برعهده دارند. تا زماني كه دانش آموزان در مهارت خواندن پيشرفت نكرده اند صحبت از املا و املا گفتن بي مفهوم خواهد بود . انتخاب معلمان پايه اول از بين معلمان فعال و پر انرژي كمك موثري به تقويت املا دانش آموزان از طريق تكرار و تمرين بيشتر ميسر مي شود مي نمايد. هر چه تعداد شاگردان يك كلاس مخصوصاً پايه اول كمتر باشد معلم مربوطه وقـت بيشتري بـراي رسيدگي به دانش آموزان ضعيف در املا خواهد داشت. كمك گرفتن از اوليا فقط براي تكرار و تمرين بيشتر مي تواند در تقويت املا موثر باشد
انشاء
متاسقانه اين درس يکي از دروسي است که معمولا ما معلمان به آن بهاي چنداني نمي دهيم و گذار از کنار آن مي گذريم.متاسفانه واقعيت تلخي که در اينجا وجود دارد اين است که انشاي فراگيران در مدارس ما ضعيف است و بايد دست در دست همديگر ساعي باشيم تا اين ضعف برطرف گردد.
ابتدا قبل از هر مطلبي بايد اين را بدانيم که هدف انشا زبان آموزي است و اين مقوله تنها نوشتن چند سطر مطلب نيست بلکه انواع داستان گويي،بازي هاي نمايشي،دکلمه،داستان نويسي،مکالمات روزانه و ... را شامل مي شود.
دلايل ضعف انشا:
1) اولين و ريشه اي ترين عاملي که موجبات ضعف در درس انشا را فراهم مي کند عدم توجه به ميزان دقت در جمله نويسي و جمله سازي پايه ي دوم ابتدايي است.متاسفانه شاهد اين هستيم که با کم توجهي برخي آموزگاران محترم به ترکيب بندي درست،استفاده از لغات مناسب و زيبا نويسي در درس جمله سازي يا جمله نويسي پايه ي دوم فراگيران در مقاطع بالاتر جملاتي خارج از استاندارد زبان فارسي و کلماتي کاملا ابتدايي در متون و جملات خود مورد استفاده قرار مي دهند.
2) مشکل ديگري که معمولا اکثر مسائل از آن ناشي مي شود کم سوادي،بي سوادي و ناآگاهي کامل برخي از والدين است.والدين گرامي معومولا انشا را بعنوان درسي نمره آور تلقي مي نمايند و بعضا انشاي فراگيران را خوشان مي نويسند که اين کار صدمات جبران ناپذيري را به فراگيران وارد مي آورد.سوالي که مطرح است:والدين گرامي تا کجا مي توانيد به جاي فرزند خود بنويسيد؟
3) نهادينه نشدن فرهنگ مطالعه ي کتب آزاد در ميان فراگيران.هر چند با اجراي طرح يار مهربان قدم مهم و بزرگي براي اين مهم برداشته شده است ولي هنوز تا رسيدن به نقطه ي مطلوب راه بسيار طولاني را پيش رو داريم.
4) متاسفانه شاهد هستيم که معلمان در مناطق دوزبانه براي راحتي کار فراگيران و از روي دلسوزي به زبان محلي با فراگيران صحبت مي کنند که همين امر در عدم پيشرفت زبان ملي(فارسي) تاثير چشم گيري دارد و فراگيران نمي توانند با ساختار و کلمات جديد زبان فارسي آشنا شوند.از معلمان عزيز خواهشمنديم که براي پيشرفت زبان فراگيران حتما در کلاس از زبان فارسي استفاده نمايند و فراگيران را تشويق کنند تا با معلمان همسو شوند.
5) يکي از دلايل ضعف و دلسردي فراگيران از درس انشا عدم پيگيري معلمان در پاره اي از اوقات به دلايلي از قبيل کمبود وقت و گاهي سهل انگاري معلمان است.سوال:فراگيران تا کي مي توانند با اشتياق بنويسند و ما معلمان بي توجه باشيم؟
6) تکراري بودن موضوعات انشا:سوال:تا به کي مي توان از فراگيران پرسيد علم بهتر است يا ثروت؟بهار را توصيف کنيد؟تابستان را چگونه گذرانديد؟ ... و تا به کي فراگيران همان نشايي را به کلاس بياورند که برادر و خواهر بزرگترش چند سال پيش نوشته اند،يا همان اشايي که بعضا پدر و مادر ها دردوران تحصيل خود نوشته اند و 20 گرفته اند!!!!
7) نبود معيار مناسب و تعريف شده براي ارزشيابي درس انشا: متاسفانه در اکثر اوقات ما براي سوال فراگيران در مورد اينکه چرا مريم 18 و من 17 گرفته ام جواب قاطع و قانع کننده اي نداريم!! و همين امر سردي و زدگي فراگيران از درس انشا را موجب مي شود.
8) عدم فعاليت و برنامه ريزي معلم در کلاس انشا:متاسفانه برخي از معلمان ما چهارچوب کاري براي تقويت قوه ي تخيل،افزايش ذخيره لغاني،برطرف کردن اشکالات انشايي و ... را ندارند و در کلاس انشا تنها يک موضوع را در تابلو مشخص مي کنند و فراگيران مکلّف مي شوند تا در مورد آن مطلبي را نوشته و در کلاس ارايه دهند.
9) متناسب نبودن موضوع انشا با خصوصيات ذهني،عاطفي و شناختي فراگيران
10) عدم آگاهي فراگيران از طرز ساخت:فردي که از شنا کردن چيزي نمي داند مدام با ارزشيابي و تشويق ما چيزي نمي آموزد و تنها دو نتيجه در پي دارد:1. دلزدگي از شنا 2. غرق شدن.به دانش آموزان شنا کردن در بحر تخيل را بياموزيد.آنها نمي دانند که چگونه از کجا آغاز کنند،چطور ادامه دهند و در کجا به اتمام رسانند.
پيشنهادي براي تقويت و پربار سازي زنگ انشا:
دانش آموزان ابتدايي و در کل نوع بشر عاشق بازي و داستان هستند.پس چه بهتر که از همين دو اهرم براي ثمر بخشي امر آموزش و پرورش استفاده کنيم.
داستان:
الف) کلمات مرتبط:.تعدادي کلمه که به نوعي به هممرتبط بودند و گاهي هم کلمات منتخب تصادفي را در تابلو مي نويسيم .(اين کار را فقط در کلاس انجام دهيد و به خانه ارحاع ندهيد) متوجه خواهيد شد تخيل فراگير واقعا بال هاي پرواز او در ذهن نا محدود خودش است.
ب) يکي از تمارين بسيار مفيد کتاب بنويسيم،نوشتن ادامه ي متن است.در اين روش يک تا دو خط مطلب داستاني را روي تابلو مي نويسيم و از فراگيران درخواست مي کنيم آن مطلب را به دلخواه ادامه دهند.نتيجه ي اين نوع انشا نويسي هم درست مثل انشاي نوع اول بود.فوق العاده و باور نکردند.
پ) نوشتن داستان يک تصوير.
ت) جايگزيني کلمات: در اين روش يک متن ساده به فراگيران ارايه مي دهيم و از آنها مي خواهيم تا به جاي کلمات متن،کلمات هم معني قرار دهند ومتن را دوباره بنويسند.اين روش کمک بسيار موثري به افزايش ذخيره ي لغات فراگير مي کند.
ج) براي تقويت انشا فراگيران را به تقويت سه کار دعوت کنيد:مطالعه،مطالعه و مطالعه.
ح) گاهي کتاب هايي فراتر از ذهن و درک فراگيران در کلاس بخوانيد و مفهوم آنها را براي فراگيران تشريح کنيد.اجازه بدهيد فراگيران چند کلمه ي نامانوس را بشنوند و معني آن را درک کنند.
خ) هيچ ايرادي ندارد اگر گاهي اوقات شما داستان منظوم خسرو و شيرين،داستان منثور حسنک وزير يا دستان هاي طنز جمال زاده و عبيد را در کلاس براي فراگيران بخوانيد.اجازه بدهيد آنها نيز با سبک هاي آشنا شوند.شايد علاقمند شدند!!!
د) به فراگيران نامه نگاري را آموزش دهيد.(البته نه حرفه اي) فقط به فراگيران بياموزيد که نامه نگاري اداري و رسمي با نامه نگاري دوستانه تفاوت دارد.
ذ) مکالمات را با فراگيران تمرين کنيد..
- از دانش آموزان بخواهيم تا موقعيت هاي مختلف را تصوّر کنند و در آن موقيعت ها با هم مکالمه کنند.مثلا:روز فرداي عيد و تبريک عيد،ايام ماه مبارک رمضان و آرزوي قبولي طاعات و عبادات،روزي که يکي از دوستان در امري شکست را تجربه کرده است و بسيار ناراحت يا عصبي است،وقتي با بزرگترها صحبت مي کنيم،وقتي به عيادت کسي مي رويم و ..
- از فراگيران بخواهيد در کلاس براي ديگران صحبت کنند.موضوع را به خود آنها واگذار کنيد ولي نوع مکالمه را شما انتخاب کنيد.عاميانه،ادبي يا طنز؟!
و ) معيارهاي خود براي ارزشيابي را حتما براي فراگيران واضح و شفاف توضيح دهيد.
تلفيق درس هنر و انشا.
شما مي توانيد به بهانه هاي مختلف دو مورد از علايق دانش آموزان را در جهت امر تربيت تلفيق کنيد.نقاشي و داستان.
1. از فراگيران بخواهيد به دلخواه يک نقاشي رسم کنند.(زنگ هنر)جلسه اي که انشا داريد از آنها بخواهيد داستان نقاشي خود را بنويسند.شما مي توانيد برق خوشحالي و شوق را در چشمان فراگيران خود ببينيد.
2. از فراگيران بخواهيد متن يک نمايشنامه ي ساده را بنويسند.(گروهي) – زنگ انشا- و آن را پس از تمرين در کلاس ارايه دهند(زنگ هنر)
3. يک متن نمايشنامه به چند تن از فراگيران ارايه دهيد و از آنها بخواهيد آن را در کلاس ارايه دهند.(زنگ هنر)حالا از فراگيران بخواهيد با بازسازي نمايش در ذهن،خود را جاي کي از شخصيت هاي داستان قرار دهند و دليل کارهايي که بازيگران انجام مي دادند از منظر خود بنويسد.(پرواز پرنده ي خيال در ذهن)
هزاران راه ديگر در ذهن شما وجود دارد.معلمان عزيز به ياد داشته باشيم دانش اموزان خميرهايي هستند که ما به آنها شکل مي دهيم.تلاش و کوشش ما از آنها انسانهايي کامل يا .... مي سازد.سخن گفتن ما نشان دهنده ي شخصيت ماست و صحبت کردن،نوشتن و خواندن دانش آموزان نشان دهنده ي شخصيت و پشتکار معلم او.به ياد داشته باشيد که حتما شما هم با فراگيران بنويسيد،براي آنها بخوانيد و اجازه دهيد آنها به انشاي شما نمره بدهند.
تمرينهايي جهت تقويت جمله نويسي و انشاء
1- جمله سازي شفاهي : با تمرينامت شفاهي آمادگي ذهني و رواني را در آنان به وجود آوريم.
شيوه هاي جمله سازي شفاهي عبارت است از :
الف) تمرين پرسش و پاسخ : اين تمرين بر اساس مطالب درسي فارسي و يا كمك تصاوير انجام شود.
ب) دوباره سازي : در اين شيوه از دانش آموزان مي خواهيم جمله اي را كه خوانده اند يا ما براي آنان خوانده ايم دوباره سازي كرده به زبان خود بازگو نمايند.
ج) جمله سازي : با كلمات داده شده در اين شيوه از دانش آموزان مي خواهيم با كلمات داده شده جمله هايي شفاهي بسازند.
2- تشخيص صحت جمله : در اين تمرين با ارائه چند جمله صحيح و غلط از دانش آموزان مي خواهيم صحت آن ها را تشخيص دهند. مثال : « حسن به مدرسه رفت. خرس پرواز. علي به خانه آمديم. نانوايي باز است. »
3- تغيير كلمات جمله : با اين تمرين جمله هاي مكتوب آماده اي را به دانش آموزان ارائه مي دهيم كه زير بعضي از كلمات آن ها خط كشيده شده است. مثال :
« امروز هوا خيلي سرد بود. امروز هوا خيلي گرم است. » تضاد
« امروز به مشهد مي روم. فردا به مشهد خواهم رفت .» آينده
« من سيب دوست دارم. من سيب دوست ندارم . » منفي
شهر خود را دوست دارم. شهر خود را دوست داري؟ » پرسشي
4- جور كردن گروه كلمات : به وسيله اين تمرين دو فهرست از گروه كلمات به دانش آموزان ارائه مي كنيم و از آنان مي خواهيم بين گروههاي واژگان ارتباطي معني دار برقرار نمايند.
الف) من و دوستم - قشنگ است.
ب) مداد من - سرخ است.
ج) شهر شيراز - به مسافرت مي رويم.
5- پر كردن جاي خالي جمله در تمرين مذكور : جمله هايي را كه جاي يك يا چند كلمه ي آن ها خالي است به دانش آموزان ارائه مي كنيم و از آنان مي خواهيم كلمات مناسب را در جاي خالي قرار دهند.
« حسن سه سيب ...............................ميز مي گذارد. ( از – زيرا – روي – در )
سارا ..................... خانه .............................. بازار آمد . ( بي – از – تا – چون – به )
6- منظم سازي جملات در هم ريخته : در اين تمرين كلمه هاي جمله را بدون نظم خاصي در هم مي ريزيم و از دانش آموزان مي خواهيم جمله هاي صحيح و منظم بسازيد. مثال :
سينما ، به ، ديروز ، دوستم ، رفتم ، با ، من
7- گسترش جمله ها ( تكميل جمله ) :
تو به تهران مي روي و من در كلاس سوم .......................................................................................... .
8- كوتاه سازي :
حسن و بردارش به خانه ما آمدند. و آنان به خانه ما آمدند.
9- تمرينات افزايش :
من سيب مي خورم . (قرمز) - من سيب قرمز مي خورم.
10- تركيب جمله هاي ساده :
آن مرد برادر حسن است. آن مرد كشاورز است. آن مرد كشاورز است.
11- جمله سازي با كلمات داده شده :
12- جمله سازي در قالب پاسخ بر پرسش هاي كتبي
13- نگارش ساده و خلاق – انشاء نويسي – خاطره نويسي – نامه نگاري – گزارش نويسي – دنباله نويسي
حضرت علی(ع) فرموده است: هر کس به من سخنی آموزد مرا بنده خویش ساخته است.